Finans Piyasalarında Meydana Gelen Hatalardan Biri Olan Fat Finger (Yükseğe Basma Hatası) Nedir?

Finans piyasalarını biraz olsun takip edenler, 'Fat Finger' (Kalın Parmak) terimini mutlaka duymuştur. Finans piyasalarında meydana gelen kazalardan biri olan bu terimi, hem eğlenceli hem de son derece önemli olan bu olguyu detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Fat Finger (Kalın Parmak) Kazası Nedir?

Finans piyasalarında meydana gelen kazalardan biri olan 'Fat Finger (Kalın Parmak)', insan hatası nedeniyle emir fiyatında veya miktarında oluşan bir hatayı ifade eder. Bu tür hatalar genellikle trader'lar, işlem sorumluları veya diğer finans sektörü çalışanları tarafından yapılır ve çoğu zaman beklenmedik sonuçlara yol açabilir.

Genellikle klavye veya dokunmatik ekran kullanılarak büyük miktarda veri girişi yapılırken, parmak kayması sonucu yanlış rakam veya sembol girilmesiyle ortaya çıkar. Ayrıca, stresli veya gergin ortamlarda konsantrasyon kaybı da hatalara yol açabilir.

Bu tür kazalar, hisse senetleri, vadeli işlemler, opsiyonlar, döviz gibi çeşitli finansal ürünlerde meydana gelebilir ve sonuç olarak büyük maddi kayıplara veya piyasa karışıklığına yol açabilir. Bunun sonucunda finans kurumları, iç kontrol sistemlerini ve prosedürlerini güçlendirmekte ve personel eğitimine büyük önem vermektedir.

Fat Finger Kazasının Oluşma Nedenleri ve Örnekleri

Başlıca Nedenler

• Giriş Hatası: En yaygın nedenlerden biri olup, trader'ların fiyat veya miktarı yanlış girmesi durumudur. Acil işlem koşullarında hızlı bir şekilde veri girişi yaparken hatalar yapılabilir.
• Cihaz Kullanımında Beceriksizlik: Cihazın arayüzüne veya işlevlerine aşina olunmaması nedeniyle oluşan hatalardır. Özellikle yeni uygulanan sistemler veya karmaşık işlevler kullanılırken meydana gelmesi daha olasıdır.
• Stres ve Yorgunluk: Aşırı iş yükü veya son teslim tarihlerine bağlı baskı gibi faktörler nedeniyle trader'ların stres ve yorgunluk yaşaması durumunda, konsantrasyon seviyeleri düşerek hata yapma olasılıkları artar.
• Sistem Hatası: Nadir görülse de, sistem hatası nedeniyle de Fat Finger kazaları meydana gelebilir. Örneğin, emir onay sistemi arızalandığında veya ağ hatası nedeniyle emirlerin gecikmesi veya iptal edilmesi durumlarında.
• Çıkar Çatışması: Bazı trader'lar, kendi çıkarları için kasıtlı olarak Fat Finger kazalarına neden olabilir. Örneğin, bir rakip şirketin hissesini büyük miktarda satıp, daha sonra kendi hesabından söz konusu hisseyi yüksek fiyattan satın alarak hisse fiyatını manipüle etme durumları.

Örnekler

2018 yılının Şubat ayında, ABD'deki New York Menkul Kıymetler Borsası'nda (NYSE), bir trader Japonya Nikkei endeksi opsiyonlarını işlem yaparken 1 yeni 1 dolara karıştırarak 28 milyar dolar (yaklaşık 30 trilyon TL) değerinde bir alım emri verdi. Gerçekte işlem gerçekleşmedi ancak, işlem gerçekleştirilmiş olsaydı piyasada büyük bir şok etkisi yaratırdı.

Finans Piyasalarında Fat Finger Kazasının Etkileri

Finans piyasalarında büyük bir etkiye sahip olabilir. Bunun nedeni şunlardır:

• Fiyat Dalgalanmalarının Artması: Fat Finger kazaları nedeniyle hisse senetleri, tahviller ve döviz gibi varlıkların fiyatları hızla değişebilir. Bu durum yatırımcıların endişelerini artırır ve finans piyasalarının istikrarını bozabilir.
• İşlem Kayıplarının Oluşması: Trader'lar fiyat veya miktarı yanlış girerek işlem yaparlarsa, büyük kayıplar yaşayabilirler. Bu durum finans kurumlarının mali durumunu zayıflatabilir ve yatırımcı güvenini zedeleyebilir.
• Düzenlemelerin Sıkılaştırılması: Finansal düzenleyiciler, Fat Finger kazalarını önlemek için düzenlemeleri sıkılaştırmaktadır. Örneğin, işlem yapmadan önce onaylama adımlarını güçlendirmek veya trader'ların eğitim ve öğretimlerini iyileştirmek gibi önlemler almak.
• Tazminat Sorumlulukları: Fat Finger kazaları sonucu zarar gören yatırımcılar, finans kurumlarından tazminat talep edebilirler. Bu durum finans kurumlarının mali yükünü artırabilir ve davalar gibi yasal sorunlara yol açabilir.

Bu tür olaylar, finans piyasalarının istikrarını ve güvenilirliğini zedeleyebileceğinden, finans kurumlarının bu tür kazaları önlemek için sıkı iç kontrol sistemleri kurmaları ve sürekli olarak iyileştirmeleri gerekmektedir.

Önemli Fat Finger Kazası Örneklerinin Analizi

Önemli örnekler şunlardır:

• 6 Mayıs 2010 Dow Jones Endeksi'nde Büyük Düşüş: Bir trader, 1 milyon hisseyi satma emrini yanlışlıkla 10 milyon hisse olarak girmesi sonucu meydana geldi. Bunun sonucunda Dow Jones Endeksi aniden %9'dan fazla düştü ve piyasa büyük bir karışıklık yaşadı.
• Aralık 2013 ABD Hazine Tahvili Fiyatlarında Ani Düşüş: Bir trader, 1 milyar dolar değerindeki ABD Hazine Tahvili'ni satma emrini yanlışlıkla 10 milyar dolar olarak vermesi sonucu meydana geldi. Bunun sonucunda ABD Hazine Tahvili fiyatları düştü ve piyasa büyük bir şok yaşadı.
• 16 Mart 2020 Kanada Kraliyet Bankası'nda (RBC) Büyük Kayıp: Bir çalışan, bilgisayar klavyesindeki '0' tuşuna iki kez basma hatası yaparak 1,5 milyar Kanada doları (yaklaşık 1,2 trilyon TL) değerinde bir kayba yol açtı.

Yukarıdaki örneklerden de anlaşılacağı gibi, büyük miktarların işlem gördüğü finans piyasalarında küçük bir hata bile büyük etkilere yol açabilir. Bu nedenle finans kurumlarında çalışanların her zaman dikkatli olmaları ve işlerini titizlikle yapmaları gerekmektedir.

Fat Finger Kazalarını Önlemek İçin Finans Kurumlarının Aldığı Önlemler

Kazaları önlemek için çeşitli önlemler almaktadır. Başlıca önlemler şunlardır:

• Çift Onay Sistemi Kullanımı: Emir veya işlemler yapılırken iki veya daha fazla kez onaylama yapılması gereken bir sistemdir. Örneğin, emir tutarı veya miktarı girildiğinde otomatik olarak hata kontrolü yapılması veya sorumluların manuel olarak kontrol etmesi.
• İşlem Limiti Belirleme: Trader'ların tek seferde işlem yapabilecekleri tutar veya miktarı sınırlamaktır. Aşırı işlem yapma sonucu oluşabilecek hataları önlemek amacıyla kullanılır.
• İzleme Sistemi Kurulumu: İşlemleri gerçek zamanlı olarak izleyen ve herhangi bir anormallik tespit edildiğinde hemen müdahale edebilen bir sistemdir. Böylelikle kazalar önlenebilir.
• Eğitim ve Öğretim Faaliyetlerinin Güçlendirilmesi: Çalışanlara finans piyasalarının özelliklerini ve risklerini anlatarak, hataları önlemek için eğitimler verilmektedir.

Bu önlemler sayesinde Fat Finger kazaları önlenebilir ve finans piyasalarının istikrarı korunabilir.

Bireysel Yatırımcıların Fat Finger Kazalarını Önleme Yöntemleri

Yatırımcılar da kendileri için önlem alabilir. İşte birkaç örnek:

• Emir Vermeden Önce Kontrol Etme Alışkanlığı Kazanma: Tutar, miktar gibi bilgileri tekrar kontrol etmek gerekir. Ayrıca, menkul kıymetler şirketinin uygulamalarındaki bildirim işlevini kullanarak emir onay durumunu gerçek zamanlı olarak izlemek de iyi bir yöntemdir.
• Parola Güvenliğini Güçlendirme: Düzenli olarak değiştirmek ve başkalarına ifşa etmemek gerekir.
• Aşırı Kaldıraç Kullanımından Kaçınma: Kaldıraç, getiriyi artırabilir ancak kayıp riskini de artırdığı için dikkatli kullanılmalıdır.
• Boşta Paranızla Yatırım Yapma: Acil bir duruma düşülmesi durumunda, yatırım durdurulmalı veya kayıp kabul edilerek satılmalıdır.

Yukarıdaki yöntemler sayesinde bireysel yatırımcılar, Fat Finger kazalarını önleyebilir ve güvenli bir şekilde yatırım yapabilirler.

Fat Finger Kazalarından Sonra Piyasa İyileşme Süreci

Kaza meydana geldiğinde, finansal düzenleyiciler piyasanın istikrarını sağlamak için hızlı bir şekilde harekete geçer.

• Nedenleri Belirleme ve Önlemler Alma: İlk olarak nedenleri belirler ve ilgili kurumlara yaptırımlar veya para cezaları uygulayabilirler.
• Yatırımcıları Koruma: Zarar gören yatırımcılara tazminat sağlamak veya ek zararları önlemek için önlemler almak.

Bu çabalar sayesinde çoğu durumda piyasa hızla toparlanır. Ancak, büyük kazalar durumunda toparlanma süreci daha uzun sürebilir ve yatırımcı güvenini yeniden kazanmak için büyük çaba gösterilmesi gerekir.

Gelecekteki Finans Piyasalarında Fat Finger Kazalarını Önlemek İçin Teknolojik Yaklaşımlar

Çeşitli Teknolojik Yaklaşımların Geliştirilmesi

• Otomasyon Sistemleri: İnsan hatasını en aza indirecek otomatikleştirilmiş emir ve işlem sistemleri kurarak Fat Finger kazalarını önlemek.
• Yapay Zeka Teknolojisi: Gelişmiş yapay zeka teknolojilerini kullanarak işlemlerdeki anormallikleri tespit etmek ve otomatik olarak işlemleri iptal etmek veya engellemek için sistemler kurmak.

Bu teknolojik yaklaşımların, gelecekteki finans piyasalarında Fat Finger kazalarını önlemede ve finans sistemlerinin istikrarını artırmada büyük bir rol oynaması bekleniyor.

Finans piyasalarında meydana gelen kazalardan biri olan Fat Finger (Kalın Parmak) gibi küçük bir hata bile büyük kayıplara yol açabilir, bu nedenle her zaman dikkatli olmakta fayda var.