Yaşadığımız dünya nasıl bu hale geldi? Bu sorunun cevabını bulma yolculuğunda mutlaka uğramanız gereken bir tarihsel olay var. 'Soğuk Savaş'. Soğuk Savaş dönemiyle 20. yüzyılın nasıl şekillendiğini ve bu dönemi anlayarak günümüz dünya siyaseti ve toplumunun nasıl oluştuğunu biraz olsun anlayabileceğimizi düşünüyorum.

Soğuk Savaşın Başlangıcı: Dünya İkiye Bölünüyor

İkinci Dünya Savaşı sona erdikten sonra dünya, Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği merkezli iki bloğa ayrıldı. Bu,Soğuk Savaş (Cold War)ın başlangıcıydı.

Amerika Birleşik Devletleri, özgürlükçü demokrasi ve kapitalizmi savunan ülkeleri yönetti, Sovyetler Birliği ise komünizmi savunan ülkeleri yönetti. Bu iki blok, birbirinden farklı ideolojilere ve sistemlere sahipti ve birbirlerini düşman olarak görüyorlardı.

Soğuk Savaşın başlangıcı, 12 Mart 1947'de Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Truman'ın Kongre'de yaptığı Truman Doktrini (Truman Doctrine) konuşmasıyla başladı.Truman, Yunanistan ve Türkiye'nin Sovyet destekli komünist güçlerden tehdit altında olduğunu iddia etti ve bu ülkelere askeri ve ekonomik yardım sağlayacağını açıkladı.

Daha sonra Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği, birbirleriyle rekabet ederek küresel olarak güçlerini genişletmek için çaba gösterdiler. Askeri güçlerini artırdılar, müttefik kazandılar ve birbirlerinin etkisini engellemek için çabaladılar. Ayrıca uzay araştırmaları alanında da şiddetli bir rekabet yaşadılar.

Nükleer Silahlanma Yarışı: Yok Etme Dengesini Aramak

İki süper güç arasındaki gerilim, nükleer silahlanma yarışına dönüştü. Nükleer silahlar, insanlık tarihindeki en güçlü silahlar ve tek bir patlamayla sayısız insanı ve şehri yok edebilirler.

Nükleer silahı ilk geliştiren Amerika Birleşik Devletleri oldu. 6 Ağustos 1945'te Japonya'nın Hiroşima şehrine atom bombası attı ve 9 Ağustos'ta Nagasaki'ye attı. Bu iki saldırı sonucunda Japonya teslim oldu ve İkinci Dünya Savaşı sona erdi.

Sovyetler Birliği de nükleer silah geliştirmeye başladı. 29 Ağustos 1949'da Kazakistan'ın Semipalatinsk kentinde ilk atom bombası deneyini gerçekleştirdi. Böylece Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği nükleer silaha sahip oldular ve tüm dünya nükleer savaş korkusuna kapıldı.

Bu durumda, her iki taraf da 'korkunun dengesini' sağlayacak bir strateji benimsedi. Bir tarafın nükleer silah kullanması durumunda, diğer tarafın da nükleer silahla karşılık verebileceği bir ortam yaratmak ve böylece nükleer savaşı engellemek.

Önemli Olaylar: Berlin Duvarı, Küba Füze Krizi

Soğuk Savaş döneminin önemli olaylarının çoğu, Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği'nin çatışmasıyla ilgiliydi. Bunlar arasında en dikkat çekenleri Berlin Duvarı ve Küba Füze Kriziydi.

• Berlin Duvarı: 1948'den 1961'e kadar süren Berlin Ablukası, Batı müttefiklerinin (Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve Fransa) Almanya'nın başkenti Berlin'i kontrol etmesine karşı Sovyetler Birliği'nin tepkisiyle başladı. Başlangıçta Berlin'e giden yolları kapatmakla başladı, ancak daha sonra Berlin şehrine bir duvar örerek Doğu Berlin'i Batı Berlin'den ayırdı. Bu olay, Soğuk Savaş'ın ne kadar ciddi olduğunu gösteren önemli bir örnektir ve sonrasında on yıllarca Doğu ve Batı arasındaki gerilimi artıran faktörlerden biri olmuştur.
• Küba Füze Krizi: 1962 Ekim'inde Sovyetler Birliği'nin Küba'ya orta menzilli balistik füze üsleri kurmaya çalışmasıyla ortaya çıkan kriz, Soğuk Savaş döneminin en büyük krizlerinden biriydi. Amerika Birleşik Devletleri bunu kendi güvenliği için bir tehdit olarak gördü ve Küba'yı ablukaya alarak Sovyetler Birliği'nden füzeleri kaldırma talebinde bulundu. 13 günlük bir gerginlikten sonra Sovyetler Birliği, Küba'dan füzeleri çekmeyi kabul ederek krizi sonlandırdı.

Çatışmanın Sahası: Vekalet Savaşları ve Casusluk Savaşları

Soğuk Savaş döneminde Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği, doğrudan askeri çatışmalardan ziyade, üçüncü ülkelerde vekil savaşları ve casusluk savaşları yoluyla birbirlerini dengeledi.

• Vekalet Savaşları: İki süper güç, üçüncü ülkelerde meydana gelen çatışmalara müdahale ederek kendi müttefiklerini veya uydu devletlerini desteklediler. Bu vekil savaşlarından bazılarıKore Savaşı, Vietnam Savaşı, Angola İç Savaşı gibisavaşlardır.
• Casusluk Savaşları: Her iki ülke de bilgi toplama ve gizli operasyonlar yoluyla birbirlerini gözetledi ve alt üst etti. CIA ve KGB gibi istihbarat örgütleridünya genelinde faaliyet göstererek karşı tarafın askeri tesisleri, bilim ve teknoloji, ekonomik bilgilerini topladı. Çift ajanlar, şifre çözme, dinleme gibi çeşitli yöntemler kullanıldı.

Kültür ve Sanat İçinde Soğuk Savaş: Propaganda ve Tepkiler

Soğuk Savaş, politika ve askeri alanları aşarak popüler kültüre ve sanata da derin bir etki bıraktı.

• Propaganda: Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği, kendi değerlerini ve sistemlerini tanıtmak için film, müzik, edebiyat gibi çeşitli medya araçlarını kullandılar. Hollywood filmleri özgürlük ve demokrasiyi simgeliyordu, Sovyet montaj tekniği ise sosyalist gerçekçiliği vurguluyordu. Pop müzik de sistem rekabetinin bir aracı olarak kullanıldı, Beatles veya Rolling Stones şarkıları Batı gençlik kültürünü temsil etti, Rusya'nın Svetlana Zaharova ise devlet yayınlarında rejim propagandası için şarkılar söyledi.
• Tepkiler: Bazı sanatçılar, Soğuk Savaş döneminin gerçeklerine eleştirel bir şekilde yaklaştılar veya alternatif bakış açıları sundular. Andy Warhol'un 'Mao' serisi, Çin Komünist Partisi lideri Mao Zedong'un imgesini tekrar tekrar kullanarak gücü ve ikonlaştırmayı araştırdı, Soljenitsin'in 'Cezaevi Takımadaları' romanı ise Sovyet zorunlu çalışma kamplarının gerçekliğini ortaya koyarak uluslararası ilgi gördü.

Soğuk Savaşın Sonu: Demir Perde Çöküyor

1989'dan 1991'e kadar meydana gelen bir dizi olay, Soğuk Savaş'ın sonunu getirdi.

• Berlin Duvarı'nın Çöküşü (1989): Doğu Alman halkının büyük protestoları ve Batı Alman hükümetinin desteğiyle Berlin Duvarı yıkıldı. Bu, Almanya'nın birleşmesi ve Avrupa'nın bölünmesinin sonunun habercisiydi.
• Malta Görüşmesi (1989): Amerika Birleşik Devletleri Başkanı George H.W. Bush ve Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri Mihail Gorbaçov, Soğuk Savaş'ın sona erdiğini ilan etmek için bir araya geldi. Bu görüşmede her iki ülke nükleer silah azaltımı ve barışçıl işbirliği sözü verdi.
• Sovyetler Birliği'nin Çözülmesi (1991): Gorbaçov'un reform politikalarının başarısızlığı ve iç çatışmalar nedeniyle Sovyetler Birliği çözüldü ve Rusya da dahil olmak üzere bağımsız ülkeler ortaya çıktı. Böylece Soğuk Savaş döneminin önemli güçlerinden biri olan komünist blok fiilen ortadan kalktı.

Soğuk Savaş Sonrası Dünya: Yeni Bir Düzenin Araması

Soğuk Savaş'ın sona ermesiyle dünya düzeni büyük bir dönüşüm geçirdi.

• Soğuk Savaş Sonrası Dönemin Başlangıcı: Soğuk Savaş döneminde karşı karşıya gelen Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği merkezli iki kutuplu sistem yıkıldı ve çeşitli ülkeler uluslararası toplumda etki sahibi olmaya başladı.
• Çok Kutupluluk ve Bölgeselciliğin Yükselişi: Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği'nin etkisi azalırken, Çin, Avrupa Birliği (AB), Japonya gibi yeni güçler ortaya çıktı ve her bölgede bölgeselcilik güçlendi.
• Uluslararası Örgütlerin Rolünün Güçlenmesi: Birleşmiş Milletler (BM), Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Ticaret Örgütü (WTO) gibi uluslararası örgütlerin rolü güçlendi ve uluslararası toplumun barışı, güvenliği ve ekonomik kalkınmasına katkıda bulunuyor.
• Bilgi Çağı ve Küreselleşmenin İlerlemesi: İnternet, yapay zeka gibi bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle bilgi çağı hızlandı ve ulaşım ve iletişimin gelişmesiyle küreselleşme ivme kazandı. Bu değişimler uluslararası toplumun karşılıklı bağımlılığını artırdı ve siyaset, ekonomi, kültür gibi çeşitli alanlarda etki gösterdi.

Soğuk Savaş'tan Dersler ve Günümüz Üzerine Etkileri

Soğuk Savaş, insanlık tarihindeki en şiddetli ideolojik çatışmalardan ve savaşlardan biriydi. Doğrudan askeri çatışmalar olmasa da etkileri tüm dünyaya yayıldı ve sayısız can ve mal kaybına yol açtı. Ancak Soğuk Savaş'tan alınacak dersler de az değil.

• Güç Dengesi'nin Önemi: Soğuk Savaş, süper güçler arasında güç dengesi sağlandığında barışın mümkün olduğunu gösterdi. Bir tarafın ezici bir güce sahip olması durumunda dünya bugünkünden daha büyük bir kaosa sürüklenmiş olabilirdi.
• Diplomasi ve Görüşmelerin Önemi: Soğuk Savaş boyunca Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği birbirlerine asla tam olarak güvenmedi ve her zaman askeri tehditleri göz önünde bulundurdu. Ancak aynı zamanda, diyalog ve görüşmelerle sorunları çözmek için de sürekli çaba gösterdiler. Küba Füze Krizi veya Orta Menzilli Nükleer Güçler Antlaşması (INF) bunun en önemli örnekleridir.
• İdeolojik Çatışmaların Tehlikeleri: Soğuk Savaş, ideolojik çatışmaların ne kadar tehlikeli olduğunu gösterdi. Farklı ideolojilere sahip gruplar arasındaki çatışma ve nefret, genellikle gerçekçi çıkarları görmezden gelerek aşırı seçeneklere yol açar.

Sonuç

Soğuk Savaş tarihine bakarak geçmiş hatalarımızı tekrarlamaktan kaçınabilir ve geleceğe hazırlanabiliriz. Ayrıca, bugün sahip olduğumuz özgürlük ve barışın sayısız insanın fedakarlıkları sonucu kazanıldığını unutmamalıyız ve her zaman minnettar olmalıyız.